Sách nắm giữ một sức mạnh vô cùng to lớn trong cuộc sống của con người, chỉ bằng những chữ cái đơn giản trên trang giấy trắng, sách có thể thu hút tâm hồn chúng ta và thay đổi cách ta nhìn nhận thế giới, đưa chúng ta qua những chuyến du hành… Dường như không còn gì có thể khiến sách trở nên phong phú hơn thế nữa, vậy mà có: sách chuyển động.
Nói sách chuyển động là nói đến tất cả các loại sách có những trang sách có thể tương tác mà dạng quen thuộc nhất có lẽ là sách pop-up… Tuy nhiên, có rất nhiều dạng sách thuộc dòng này, bao gồm: sách pop-up, pop-down, pop-out, pull-tab, pull-down, biến hình… Tất cả đều được tạo ra với mục đích giống nhau: hô biến thế giới 2D trở thành thế giới 3D, hiện thực hóa trí tưởng tượng.
Với sách chuyển động, người đọc trở thành người chơi, nó yêu cầu sự tương tác để tạo ra những thay đổi, có như vậy câu chuyện mới có thể hoàn thành. Yếu tố này kích thích sự chủ động khám phá, trí sáng tạo của người đọc, đồng thời cũng nâng cao khía cạnh giải trí.
700 năm sách chuyển động
Sách chuyển động đã có lịch sử 700 năm. Điều thú vị là, đối tượng độc giả chủ yếu của dòng sách này vào thời kỳ đầu không phải thiếu nhi như ngày nay, mà là người lớn. Mục đích của nó là để truyền giáo, dạy về thiên văn học, giải phẫu…
Một cuốn sách giải phẫu
Đến thế kỷ 18, sách chuyển động mới bắt đầu được tạo ra để phục vụ mục đích giải trí với các thiết kế đa dạng, phong phú.
Thế kỷ 19, thị trường của dạng sách này mở rộng hơn, các tác phẩm văn học dành cho người lớn như Gulliver du ký và Robinson trên đảo hoang… đã được minh họa theo hướng dành cho độc giả thiếu nhi.
Những năm 60 của thế kỷ 19 là giai đoạn nở rộ của dòng sách này. Các thiết kế và kỹ thuật của giai đoạn này cũng phong phú hơn bao giờ hết, một trong các kỹ thuật nổi trội đó là dùng dây làm trụ để giữ cho các hình ảnh dựng lên trên trang giấy, làm sống dậy khung cảnh trong sách.
Một nhân vật tiêu biểu đóng góp nhiều cho sự phát triển của sách chuyển động là Lothar Meggendorfer, một họa sỹ minh họa và kỹ sư thiết kế sách chuyển động người Đức. Cuốn sách chuyển động đầu tiên của ông tên là Lebende Bilder, đó là món quà Giáng sinh ông dành cho con trai đầu của mình. Braun & Schneider đã xuất bản cuốn sách này vào năm 1878. Lothar Meggendorfer đã thiết kế cuốn sách sao cho chỉ một động tác kéo có thể làm chuyển động cùng một lúc nhiều chi tiết trong một khung cảnh. Các cuốn sách chuyển động của ông không chỉ lưu hành ở Đức mà còn được dịch sang các ngôn ngữ khác. Vì những đóng góp lớn lao của mình, cách mỗi năm, Movable Book Society sẽ lấy tên ông làm tên một giải thưởng sách pop-up.
Thế kỷ 20 chứng kiến một dạng sách chuyển động khác rất giống với sách pop-up ngày nay, thiết kế của S. Louis Giraud, chỉ một hành động lật trang sách đơn giản đã có thể làm sống dậy một hình ảnh minh họa có thể nhìn từ mọi hướng.
Đến những năm 40 của thế kỷ 20, Nhà xuất bản Blue Ribbon đã thành danh với dòng sách này và khiến cho cụm “sách pop-up” thành một cái tên phổ biến để chỉ chung dòng sách chuyển động.
Sách chuyển động và thiếu nhi
Qua thời gian, ngoài cung cấp cho các họa sĩ, nhà xuất bản, tác giả, những người sưu tầm… một không gian để thỏa sức sáng tạo; đồng thời cung cấp phương tiện giải trí, phương tiện giáo dục, góp phần kích thích trí tò mò, trí tưởng tượng của đối tượng người đọc là người lớn… sách chuyển động còn dần xâm nhập vào vào môi trường thiếu nhi dưới dạng kể truyện dạy học, rồi bùng nổ trong thị trường sách thiếu nhi.
Bởi vì trẻ học về thế giới bằng đủ các giác quan, sách chuyển động là một công cụ phù hợp để bước đầu giúp trẻ làm quen với thế giới. Ngoài ra, sách chuyển động còn giúp nâng cao kỹ năng đọc của trẻ:
- Với thiết kế giúp trẻ có thể chủ động biến những bức tranh 2D đơn thuần biến thành 3D sống động, tính tương tác của sách chuyển động sẽ khích lệ trẻ hứng thú với việc đọc, đặc biệt là đối với những trẻ dễ chán.
- Sách chuyển động có thể giúp trẻ xây dựng vốn từ. Một cuốn sách chuyển động khiến cho trẻ không thỏa mãn khi chỉ đọc một lần, trẻ sẽ phải đọc đi đọc lại, và qua đó sẽ củng cố và làm phong phú thêm vốn từ.
- Sách cũng sẽ dạy trẻ giá trị của trí tưởng tượng. Khi chuyển sang giai đoạn đọc những cuốn sách với ít minh họa hơn, hoặc thậm chí không có minh họa, việc tưởng tượng ra các nhân vật, bối cảnh và cốt truyện sẽ là một phần quan trọng trong việc hiểu được câu chuyện. Vì vậy, sách chuyển động sẽ giúp trẻ làm phong phú thêm trải nghiệm đọc của mình.
Vì có thể chủ động tác động đến câu chuyện, sách chuyển động sẽ khơi gợi hứng thú khiến trẻ muốn đọc đi đọc lại, từ đó xây dựng được vốn từ phong phú và dạy cho các bé giá trị của trí tưởng tượng, sáng tạo.
Có một điều dường như chắc chắn: trong lịch sử 700 năm phát triển, dù thị trường sách có thay đổi ra sao, thì vai trò quan trọng của sách chuyển động cũng đã không bị thời gian làm lung lay, hao mòn mà càng ngày càng được củng cố. Quá khứ, hiện tại, cũng như tương lai, vì những giá trị dễ thấy trong giáo dục và giải trí, sách chuyển động sẽ ngày càng có chỗ đứng vững chắc và lan tỏa rộng hơn.